خلفاى فاطمى

اندکى پس از رحلت‏حضرت محمد(ص) مسلمانان به دو فرقه مخالف تقسیم شدند. فرقه‏اى و یا اهل سنت‏خوانده شد. این فرقه موسس سلسله اموى بود و از سال 41 - 132 ه.ق (661 - 2750) بر جهان اسلام حکم راند و دمشق را ایتخت‏خویش قرار داد. خلفاى عباسى نیز که در سال 132 ه.ق (750 م) سلسله جدیدى را تاسیس کردند و بعد از بناى بغداد آن را مقر حکومت‏خویش قرار دادند، از اهل سنت بودند. پیروان مخالف سنى را شیعه یا اهل تشیع خوانده‏اند که معتقد به امامت‏حضرت على(ع) و فرزندان فاطمه زهرا(ع) بودند، پس از ارتحال امام ششم شیعیان یعنى حضرت امام جعفر صادق(ع) در سال 184 ه.ق (765 م) شیعیان به دو دسته عمده اثنى عشرى که معتقد به امامت امام موسى کاظم(ع) بعد از امامت‏حضرت جعفر صادق(ع) بودند به دوازده امام اعتقاد دارند که امام دوازدهم را حضرت مهدى صاحب الزمان مى‏دانند که در حال حاضر نیز زنده ولى به امر خداوند از نظرها غایب و پنهان است تا هر موقع که خداوند اراده نماید ظاهر گردد، اما گروهى دیگر از شیعیان معتقد با امامت اسماعیل - فرزند دیگر امام صادق(ع) بودند - اینها را شیعه سبعیه یا اسماعیلیه مى‏نامند، اینان معتقدند که سلسله ائمه که فعلا نیز ادامه دارد به اسماعیل فرزند بزرگتر امام صادق(ع) ختم مى‏شود و این در حالى است که شیعه اثنى عشرى معتقد است که اسماعیل در سال 145 ه در مدینه و در زمان حیات پدر بزرگوارش وفات یافت و در بقیع مدفون شد و گروهى نیز شاهد مرگ او بودند.

اسماعیلیه در خلال قرون قبل از جنگهاى صیلبى یک جنبش زیرزمینى را سازمان داد که تقریبا خلافت عباسى را متزلزل کرد. از مهمترین حوادث این فعالیتهاى مخفى اسماعیلیه بر پا کردن انقلاب در آفریقاى شمالى بود که طى آن قبایل بربر سر به عصیان برداشتند. در سال 289 ه.ق (902 م) یک رهبر جوان اسماعیلى بنام ابو محمد عبید الله ملقب به المهدى بالله (متوفى به سال 332 ه.ق) از این ناآرامى استفاده کرد و توفیق یافت به طور پنهانى و ناشناخته از مرکز فرماندهى‏اش در سلمیه واقع در سوریه، خود را به ناحیه تونس فعلى، جایى که قبایل آن آماده پذیرایى از وى بودند، برساند و پس از در دست گرفتن حکومت محلى که در دست دودمان اغالبه بود خود را خلیفه راستین اسلام و رقیب خلفاى عباسى بغداد بخواند، وى عنوان افتخار آمیز مهدى را به خود داد و در فاصله 170 کیلومترى جنوب تونس شهر مهدیه را احداث کرد.